Enschede, met een baksteen in de maag?
1125, 1517, 1750, 1862, 2000 . Waarschijnlijk zeggen deze cijfers u niet veel en al helemaal niets over hun onderlinge verband. Nochtans zijn dit de jaartallen van toen Enschede telkens in rook op ging. Laatst, met de vuurwerkramp van 13 mei 2000 maar een klein deeltje van de stad. Wat we niet kunnen zeggen van de brandhaarden in de vorige eeuwen, waarbij heel Enschede in vuur en vlam stond. Heel toepasselijk kregen de Enschedenaren de bijnaam ‘brandstichters’. Toch kan men zich afvragen, hoe het komt dat een plaats steeds weer in de vlammen opgaat?
Enschede, ooit ontstaan op een heuvel in het moeras, heeft zoals meerdere vroegmiddeleeuwse steden een eivormig stratenpatroon. Bij de heropbouw na de branden werd dit stratenpatroon heraangelegd. Al dempte men in 1600 reeds de vestinggracht en al de andere grachten pas na de brand van 1862.
In 800 woonden er al mensen op deze plek en naar het schijnt was hier in de toren van de burcht de Michaelskapel, op een vroegere Saksische tempel gebouwd. Michaelsplekken zijn veelal vuurplekken waar het wel eens meer durft branden. In 1100 lieten de Heren van Enschede al van zich horen. Later zijn het de textielbaronnen. Van oorsprong eenvoudige
mensen, rijk geworden op kap van hun arbeiders, de vroegere keuterboeren. Boeren verbouwden vlas en dit werd verwerkt tot linnen, eerst op de boerderij en later in de textielfabrieken van de stad. Uitbuiting en het zware werk spoelden de arbeiders weg met liters jenever waardoor ze dikwijls ladderzat de machines bedienden. Om het alcoholpercentage drastisch te verminderen richtten de textielbaronnen de bierbrouwerij Grolsch op.
In 1977 is het met de textiel volledig gedaan en staan de textielfabrieken leeg. Wel heeft Enschede en omgeving nog zijn mooie herenhuizen, villaatjes en kasteeltjes, die de Roosendaals’, Ten Kates’, van Heecks‘, e.a. in
hun glorieperiode bouwden.
Opvallend bezit de Oude markt twee kerken. De Grote kerk die teruggaat tot ca het jaar 1000 en als een éénbeukig Romaans gebouw in 1200 opgetrokken. Later verbouwde men de kerk tot een tweebeukig laatgotisch gebedshuis. In de staat op een sterk leycentrum. Aan de overkant van de markt de in 1931 gigantische geometrisch gebouwde
St. Jacobskerk de Meerdere in neo-romaanse stijl, neigend naar het Byzantijnse. Daarnaast bezit Enschede ook een mooie synagoge waar vele van haar Joodse families samenkomen.
Roombeek, de wijk waar in mei 2000 de vuurwerkramp plaatvond, is weer volledig heropgebouwd. In plaats van er een saaie
vinexwijk neer te poten kregen de toekomstige bewoners inspraak. Samen met de architect ontwierpen zij hun woning. Op een deel van het terrein, Bamshoeve (naam van de vroegere katoenspinnerij) was men vrij zijn eigen architect te kiezen. Er moest wel aan enkele voorwaarden voldaan worden: in baksteen, drie verdiepingen hoog en een plint ervoor. Rekening houden met duurzaamheid of gebruik van ecologische materialen werd spijtig genoeg niet als voorwaarde gesteld. Eén huis op de site paste dit echter wel toe. Als straf werden zij bij de lotverdeling naar een achterafkavel geweerd, uit het zicht van de hoofdweg. Sinds de stad van hogerhand verplicht op de duurzaamheidstoer moest, heeft zij al lang spijt van haar vroegere beslissing. Erg beducht was zij ook voor het ontstaan van wat men noemde ‘Belgische toestanden’; met dat iedereen zijn eigen huis mocht ontwerpen. De bestuurders kunnen op hun twee oren slapen. Niets opzienbarends werd gebouwd. Veelal het zelfde type constructies, weinig echt moderen en totaal niet duurzaam.
Het enige gebouw wat de brand heeft getrotseerd is het balengebouw van de Bamshoeve. Architect Rem Koolhaas ontwierp hiervoor een museum voor hedendaagse kunst met een erg gedurfde technische aanpak. Hij zaagde het gebouw op de tweede verdieping volledig overlangs middendoor, tilde het drie meter op en bouwde er een glazen stuk tussen. De cafetaria was geboren.
Door de wijk loopt de busbaan naast de
opgebroken oude spoorlijn, welke laatst werd gemarkeerd met het kunstgras wat Ten Cate vroeger ook produceerde. Als relict heeft men de kuil van de explosie in het nieuwe aangelegde park niet gedempt. De put ligt nog steeds bezaaid met grote stukken schots en scheef, gebroken en ontplofte betonnen fabrieksvloer. Hopelijk binnenkort wel overgroeid met wilde bloemen, planten en bomen om zo de oude donkere pijnenergie van de stad te transformeren tot licht in deze recent heropgebouwde wijk.
De Gronaustraat in Enschede was heel vroeger een helleweg. Gronau ligt juist over de grens in Duitsland in het dal van de Dinkel en werd voor het eerst genoemd in 1365. In de 17e eeuw valt zij onder het Graafschap Bentheim. Na de teloorgang van de textielindustrie heeft men de fabrieken op deze site als geheel gerestaureerd en er andere functies in ondergebracht, zoals het Rock’n Popmuseum.
www.geheimoverdegrens.nl
